Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Trudności te spowodowane są nieprawidłowym funkcjonowaniem centralnego układu nerwowego, a w szczególności zaburzeniami pamięci, opóźnieniem w rozwoju języka, kłopotami z orientacją, zaburzeniami w postrzeganiu wzrokowym czy słuchowym.
Opracowanie: Bernadeta Lemańska Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Trudności te spowodowane są nieprawidłowym funkcjonowaniem centralnego układu nerwowego, a w szczególności zaburzeniami pamięci, opóźnieniem w rozwoju języka, kłopotami z orientacją, zaburzeniami w postrzeganiu wzrokowym czy słuchowym. Termin „dysleksja rozwojowa” jest pojęciem ogólnym określającym specyficzne trudności w nauce czytania i pisania. Przedrostek „–dys” oznacza w języku łacińskim i greckim brak czegoś, niemożność, nadaje znaczenie negatywne. Słowo „dysleksja” wywodzi się od czasownika „lego” (gr. i łac.) – „czytam” oraz „lexis” – „mowa” (gr.). Określenie „rozwojowa” oznacza, że trudności te występują w wieku rozwojowym od początku nauki pisania i czytania. Wyróżnia się kilka postaci tych trudności:
- dysleksja – specyficzne trudności w czytaniu;
- dysortografia – specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne);
- dysgrafia – specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej formy graficznej pisma, tzw. „brzydkie" pismo.
W literaturze europejskiej podaje się, że dzieci dyslektyczne stanowią 10-15% uczniów. Uwarunkowania tych zaburzeń są wielorakie. Najczęściej wskazuje się na:
- zaburzenia emocjonalne powstałe w wyniku czynników patogennych, np. stres i urazy psychiczne;
- zaburzenia środowiskowe (nieprawidłowa organizacja życia edukacyjnego, częsty pośpiech i nerwowa atmosfera w domu rodzinnym dziecka);
- odziedziczone zmiany w centralnym układzie nerwowym warunkujące zaburzenia funkcji nauki czytania i pisania;
- ograniczenia wynikające z uszkodzeń struktury okolic mózgu odpowiadających za czytanie i pisanie;
- opóźnienia dojrzewania centralnego układu nerwowego powstające w wyniku oddziaływania czynników patogennych działających we wczesnym okresie rozwoju;
- zaburzenia hormonalne.
Trudności w czytaniu i pisaniu dostrzegane są najczęściej dopiero u dzieci w okresie nauczania początkowego, a powinny zostać zauważone w klasie „0” lub nawet w przedszkolu. Już u przedszkolaka można bowiem stwierdzić objawy, które cechują dzieci „ryzyka dysleksji”. Im wcześniej dzieci te zostaną objęte specjalną opieką tym łatwiej będzie można zapobiec ich trudnościom szkolnym. Typowymi objawami dysleksji są:
- opóźniony rozwój mowy;
- słabe umiejętności językowe: trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów, zapamiętywaniem nazw, budowaniem wypowiedzi;
- opóźniony rozwój ruchowy;
- mała sprawność ruchowa i koordynacja ruchów podczas rysowania i zabaw ruchowych;
- wadliwa wymowa, błędy gramatyczne;
- trudności z zapamiętaniem wiersza czy piosenki;
- trudności z różnicowaniem głosek podobnych (zaburzenia słuchu fonemowego) oraz z wydzielaniem z wyrazów sylab i głosek i z ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej);
- niechęć do rysowania, trudności z odtwarzaniem wzorów graficznych i szlaczków;
- niechęć do układanek;
- oburęczność, mylenie prawej i lewej ręki, trudności z używaniem określeń: prawo-lewo, nad-pod, itp.;
- trudności w nauce czytania;
- trudności z zapamiętaniem nazw, nazwisk (przekręcanie), szeregów nazw (dni tygodnia, miesiące), z zapamiętaniem tabliczki mnożenia, dat, szeregów cyfrowych (numery telefonu), błędne zapisywanie liczb wielocyfrowych;
- wolne tempo pisania i czytania;
- błędy w czytaniu: zamiana, opuszczanie i dodawanie liter, zmiana brzmienia liter, nieprawidłowe odczytywanie całych wyrazów;
- brzydkie pismo, niezdarny rysunek;
- trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne): mylenie liter podobnych pod względem kształtu (p-b-d-g, l-t-ł, m-n, w-u); mylenie liter odpowiadającym głoskom podobnym fonetycznie (d-t, z-s, w-f);
- trudności w pisaniu ze słuchu;
- trudności w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami tracącymi dźwięczność;
- trudności w rozróżnianiu ę-en, ą-om;
- trudności w nauce języków obcych, które cechuje znaczna rozbieżność między wymową a pisownią wyrazów.
Nie ma „lekarstwa” na dysleksję. Istnieje jednak szansa całkowitego zlikwidowania trudności dziecka lub ich znacznego zmniejszenia poprzez odpowiednio zaplanowane nauczanie i jak najszybciej podjęte zajęcia terapeutyczne. Jeżeli uczeń przejawia trudności w uczeniu się trzeba niezwłocznie udzielić mu pomocy. Jak można pomóc dziecku dyslektycznemu? Należy:
- zaakceptować dziecko takim, jakim jest;
- zapobiegać wyśmiewaniu dziecka poprzez wskazywanie jego mocnych stron mające na celu podniesienie jego pozycji w grupie rówieśników;
- porozmawiać z rodzicami dziecka, dowiedzieć się jak przebiegał dotąd jego rozwój, jakie miało trudności i jak mu wtedy pomagano;
- skierować dziecko na badania diagnostyczne do poradni specjalistycznej;
- przestrzegać zaleceń specjalistów (psychologa, pedagoga i logopedy) w pracy z dzieckiem;
- dopilnować, aby dziecko zostało objęte terapią pedagogiczną (np. brało udział w zajęciach dla dyslektyków);
- opracować program indywidualnych wymagań wobec ucznia, dostosowany do jego możliwości i wkładu płacy;
- oceniać dziecko na podstawie odpowiedzi ustnych i treści prac pisemnych (błędy nie powinny być powodem obniżania ocen), pozwolić korzystać ze słownika, dać więcej czasu na rozwiązanie zadań pisemnych;
- nagradzać za wysiłek, a nie za efekty pracy;
- posadzić dziecko blisko siebie, aby lepiej móc koncentrować na nim uwagę;
- nauczać polisensorycznie (z zaangażowaniem wszystkich zmysłów naraz: słuchu, dotyku, wzroku i kinestezji);
- mobilizować dziecko do pracy poprzez stosowanie różnorodnych ćwiczeń i właściwe operowanie wzmocnieniami;
- starać się zrozumieć dziecko, jego potrzeby, możliwości i ograniczenia, aby zapobiec pogłębianiu się jego trudności szkolnych i wtórnych zaburzeń nerwicowych;
- pomagać rodzicom w pracy z dzieckiem;
- wykazywać cierpliwość i wyrozumiałość względem dziecka w jego problemach edukacyjnych.
Literatura M. Bogdanowicz – O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu – odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli. M. Bogdanowicz – Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie. M. Bogdanowicz, A. Adryjanek – Uczeń z dysleksją w szkole. R. Czabaj, G. Sefańska, H. Ukleja, A. Ogonowska – Wskazania do pracy z uczniem dyslektycznym w szkole. A. Rentflejsz-Kuczyk – Jak pomóc dzieciom dyslektycznym? M. Selikowitz – Dysleksja i inne trudności w uczeniu się. |